नेपालको विकासः विगत, वर्तमान र भविष्यको विश्लेषण

लेखक : विजय क्षेत्री

सगरमाथाको शिखरदेखि तराईका फाँटसम्म फैलिएको नेपाल प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक विविधता र ऐतिहासिक महत्त्व बोकेको देश हो । विश्वले नेपाललाई वीर गोर्खाली, प्राकृतिक स्रोतको खानी र बौद्ध धर्मको उद्गमस्थलका रूपमा चिन्छ । तर, यस्तो सम्पन्न देश किन विकासको बाटोमा पछि परिरहेको छ ? यो प्रश्न हामी सबै नेपालीका लागि चासोको विषय हो ।

विकासका बाधकहरूः

नेपालको विकासमा अनेकौँ बाधकहरू छन् । तीमध्ये केही प्रमुख कारणहरू यस प्रकार छन्ः

राजनीतिक अस्थिरताः बारम्बारको सरकार परिवर्तन, दलहरूबीचको खिचातानी र नीतिगत अस्थिरताले विकास निर्माणका काम प्रभावित हुँदै आएका छन् ।
भ्रष्टाचारः राजनीति, प्रशासन र निजी क्षेत्रमा व्याप्त भ्रष्टाचारले विकास बजेटको दुरुपयोग हुने गरेको छ ।
अशिक्षा र बेरोजगारीः उच्च दरको अशिक्षा र बेरोजगारीले देशको विकासलाई बाधा पु¥याएको छ ।
गरीबी र असमानताः गरिबी र असमानता नेपालका प्रमुख समस्या हुन् । गरिब र सीमान्तकृत समुदायले आधारभूत आवश्यकता पनि पूरा गर्न पाएका छैनन् ।
प्राकृतिक प्रकोपः भूकम्प, बाढी, पहिरो जस्ता प्राकृतिक प्रकोपले नेपालको विकासलाई पटक–पटक धक्का दिएका छन् ।
असक्षम प्रशासनः कर्मचारीतन्त्रमा व्याप्त राजनीतिक हस्तक्षेप, भ्रष्टाचार र अक्षमताले सेवा प्रवाहमा बाधा पु¥याएको छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय दबाबः नेपाल सधैँ छिमेकी मुलुकहरूको प्रभावमा पर्दै आएको छ । यसले गर्दा स्वतन्त्र रूपमा आफ्नो नीति निर्माण गर्न सकेको छैन ।
सही नेतृत्वको अभावः

नेपालले सधैँ सही नेतृत्वको अभाव खड्किएको छ । नेताहरू दलीय स्वार्थमा बढी केन्द्रित हुने भएकाले राष्ट्रिय हितलाई प्राथमिकता दिँदैनन्। जनताको चेतनाको अभाव, भ्रष्टाचारको संरक्षण र अल्पकालीन सोच जस्ता कारणले योग्य नेता छनोट गर्न सकिएको छैन ।

युवा नेतृत्व र विकासको सम्भावनाः

युवाहरूमा नयाँ सोच, ऊर्जा र उत्साह हुन्छ । उनीहरूमा देशप्रतिको प्रगाढ लगाव हुन्छ । यदि युवालाई राजनीतिमा ल्याउन सकियो भने नेपालको विकासमा नयाँ युगको सुरुवात हुन सक्छ । मलेसिया र चीनले युवा नेतृत्वलाई अवसर दिएर छोटो समयमै उल्लेखनीय विकास गरेका छन् । नेपालले पनि यिनै देशहरूबाट प्रेरणा लिन सक्छ ।

युवा नेतृत्वले ल्याउन सक्ने परिवर्तनः

नयाँ सोच र दृष्टिकोणः युवा नेतृत्वले देशको विकासका लागि नयाँ सोच र दृष्टिकोण ल्याउन सक्छ ।
प्रविधिको प्रयोगः युवाहरू प्रविधिप्रति बढी जानकार हुन्छन् । उनीहरूले प्रविधिको प्रयोग गरेर विकासका कामलाई तीव्र गति दिन सक्छन् ।
पारदर्शिता र जवाफदेहिताः युवा नेतृत्वले पारदर्शिता र जवाफदेहितालाई प्राथमिकता दिनेछन् ।
भ्रष्टाचार नियन्त्रणः युवा नेतृत्वले भ्रष्टाचारलाई शून्य सहनशीलताको नीति अपनाएर निर्मूल गर्न सक्छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध सुधारः युवा नेतृत्वले विश्वका अन्य देशहरूसँगको सम्बन्ध सुधार गरेर देशको हितमा काम गर्न सक्छ ।
युवा नेतृत्वलाई अवसर दिनका लागि के गर्नुपर्छ? राजनीतिक दलहरूले युवालाई अवसर दिनुपर्छः दलहरूले आफ्ना पार्टीमा युवालाई नेतृत्वदायी भूमिका दिनुपर्छ ।
शैक्षिक संस्थाहरूले राजनीतिक चेतना जगाउनुपर्छः विद्यार्थीहरूलाई राजनीतिप्रति सचेत बनाउनुपर्छ ।
समाजले युवाहरूलाई प्रोत्साहित गर्नुपर्छः समाजले युवाहरूलाई राजनीतिमा आउन प्रोत्साहित गर्नुपर्छ ।
सरकारले युवामैत्री नीति बनाउनुपर्छः सरकारले युवाहरूलाई लक्षित गरेर विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ ।

अन्त्यमा, म यो लेखमा निम्न विषयहरू थप गर्न चाहन्छुः

नेपालको कृषि क्षेत्रको अवस्था र सुधारका उपायहरूः नेपाल कृषि प्रधान देश भए पनि कृषि क्षेत्रमा आधुनिकीकरण र यान्त्रीकरणको अभाव छ । यसले गर्दा कृषकहरूले पर्याप्त आम्दानी गर्न सकेका छैनन् । कृषि क्षेत्रमा लगानी बढाएर, सिँचाइ सुविधा विस्तार गरेर र कृषकहरूलाई तालिम प्रदान गरेर कृषि उत्पादन बढाउन सकिन्छ । पर्यटन क्षेत्रको विकास र चुनौतीहरूः पर्यटन नेपालको अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण खम्बा हो । तर, पर्यटन पूर्वाधारको अभाव, वातावरणीय प्रदूषण र कोभिड–१९ महामारी जस्ता कारणले पर्यटन क्षेत्र प्रभावित भएको छ । पर्यटन पूर्वाधारको विकास गरेर, वातावरण संरक्षण गरेर र पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्ने नयाँ–नयाँ पर्यटकीय गन्तव्यहरूको विकास गरेर पर्यटन क्षेत्रलाई चलायमान बनाउन सकिन्छ । जलस्रोतको उपयोग र यसको महत्वः नेपाल जलस्रोतमा धनी देश हो । तर, जलस्रोतको उचित उपयोग हुन सकेको छैन । जलविद्युत उत्पादन, सिँचाइ र खानेपानी आपूर्ति जस्ता क्षेत्रमा जलस्रोतको उपयोग गरेर देशको विकास गर्न सकिन्छ । नेपालको शिक्षा प्रणालीमा सुधारका लागि आवश्यक कदमहरूः नेपालको शिक्षा प्रणालीमा गुणस्तरको अभाव छ । शिक्षकको अभाव, भौतिक पूर्वाधारको कमजोरी र पाठ्यक्रमको अद्यावधिक नहुनु जस्ता समस्याहरू छन् । शिक्षामा लगानी बढाएर, शिक्षकहरूलाई तालिम प्रदान गरेर र पाठ्यक्रमलाई अद्यावधिक गरेर शिक्षाको गुणस्तर सुधार गर्न सकिन्छ । नेपालको स्वास्थ्य क्षेत्रको अवस्था र चुनौतीहरूः नेपालको स्वास्थ्य क्षेत्रमा चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मीको अभाव, औषधि अभाव र स्वास्थ्य संस्थाहरूको कमजोर अवस्था जस्ता समस्याहरू छन् ।
निष्कर्षः

नेपालको विकासका लागि राजनीतिक स्थिरता, भ्रष्टाचार नियन्त्रण, शिक्षामा लगानी, रोजगारी सिर्जना, पूर्वाधार विकास, र सुशासन स्थापना आवश्यक छ । नेपाली जनताले देशभक्त, योग्य र दूरदर्शी नेतृत्व छनोट गर्नुपर्छ । हामी सबैले मिलेर देश विकासमा लाग्नुपर्छ । युवा नेतृत्वलाई अवसर दिएर नेपाललाई समृद्ध बनाउन सकिन्छ ।लेखक : विजय क्षेत्री

तपाईको प्रतिक्रिया